کتاب برساخت گرایی اجتماعی

کتاب برساخت گرایی اجتماعی نوشتهٔ ویوین بر و ترجمهٔ اشکان صالحی است و نشر نی آن را منتشر کرده است. این کتاب مطالعه‌ای جامعه شناختی در ادبیات داستانی ایران است.

درباره کتاب برساخت گرایی اجتماعی

طی بیست سال گذشته دانشجویان علوم اجتماعی در بریتانیا و آمریکای شمالی شاهد ظهور تدریجی برخی رویکردهای بدیل در مطالعهٔ انسان به‌منزلهٔ حیوان اجتماعی بوده‌اند. این رویکردها عناوین مختلفی دارند، مانند «روان‌شناسی انتقادی»، «روان‌شناسی گفتمانی»، «تحلیل گفتمان»، «واسازی» و «پساساختارگرایی». اما فصل مشترک همهٔ این رویکردها گرایشی است که امروزه اغلب از آن با عنوان «برساخت‌گرایی اجتماعی» یاد می‌شود. برساخت‌گرایی اجتماعی را می‌توان گرایشی نظری دانست که کمابیش پایه و اساس تمام رویکردهای متأخرتری است که اینک به دنبال ارائهٔ بدیل‌هایی ریشه‌ای و انتقادی در حوزه‌های روان‌شناسی، روان‌شناسی اجتماعی و سایر رشته‌های علوم اجتماعی و علوم انسانی‌اند. کانون توجه کتاب حاضرْ برساخت‌گرایی اجتماعی است آن‌گونه که در روان‌شناسی و روان‌شناسی اجتماعی مطرح می‌شود و هدف نویسنده آشناکردن خواننده با شماری از ویژگی‌های اصلی برساخت‌گرایی اجتماعی و درعین‌حال تشریح پیامدهایی است که این رویکرد برای درک رفتار انسان و همچنین برای خود رشتهٔ روان‌شناسی به همراه دارد. 

ویوین بر در ابتدا شرح می‌دهد که کدام دسته از نوشته‌ها و پژوهش‌ها می‌توانند زیر عنوان «برساخت‌گرایی اجتماعی» قرار بگیرند و دلیل آن را نیز توضیح می‌دهد. در ادامه پیشینهٔ جنبش برساخت‌گرایی اجتماعی را ترسیم می‌کند و نشان می‌دهد که برساخت‌گرایی اجتماعی به‌مثابهٔ نوعی رویکرد در علوم اجتماعی، وام‌دار رشته‌های چندی ازجمله فلسفه، جامعه‌شناسی و زبان‌شناسی است و به همین سبب ماهیتی بینارشته‌ای دارد. 

کتاب برساخت گرایی اجتماعی شامل ۹ فصل است که عبارت‌اند از: 

فصل اول: برساخت‌گرایی اجتماعی چیست؟

فصل دوم: استدلال برساخت‌گرایی اجتماعی

فصل سوم: اهمیت زبان در برساخت‌گرایی اجتماعی

فصل چهارم: گفتمان چیست؟

فصل پنجم: آیا جهانی واقعی بیرون از گفتمان وجود دارد؟

فصل ششم: گفتمان و سوبژکتیویته

فصل هفتم: شخص در مکالمه

فصل هشتم: پژوهش برساخت‌گرا

فصل نهم‌: نقد برساخت‌گرایی اجتماعی

خواندن کتاب برساخت گرایی اجتماعی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به علاقه‌مندان به جامعه‌شناسی پژوهشگران علوم اجتماعی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب برساخت گرایی اجتماعی

«برساخت‌گرایی اجتماعی در بافت فکری و فرهنگی خاصی شکل گرفته که معمولاً پسامدرنیسم نامیده می‌شود و کیفیت خاص خودش را تا اندازه‌ای وام‌دار همین بافت است (برای مطالعهٔ بحثی دربارهٔ پسامدرنیسم در علوم اجتماعی ن.ک.: Hollinger, ۱۹۹۴). مرکز ثقل پسامدرنیسم به‌مثابه جنبشی فکری را نه در علوم اجتماعی بلکه باید در هنر و معماری و ادبیات و مطالعات فرهنگی جست‌وجو کرد. می‌دانیم که مدرنیسم جنبشی فکری است که پیش از پسامدرنیسم و نیز هم‌زمان با آن به بحث‌ها و جدل‌های بسیاری دامن زده است. اما پسامدرنیسم نمایانگر نوعی سنجش و عدم‌پذیرش پیش‌فرض‌های بنیادی مدرنیسم است. مدرنیسم از بسیاری جهات دربردارندهٔ پیش‌فرض‌های بنیادی حیات فکری و هنری خاصی است که از عصر روشنگری، یعنی حدوداً از اواسط قرن هجدهم رواج یافته است.

هدف از پروژهٔ روشنگری جست‌وجوی حقیقت و درک ماهیت حقیقی واقعیت به مدد نیروی عقل و عقلانیت بود. این پروژه آشکارا در تقابل است با روزگار قرون وسطا که در آن کلیسا یگانه متولی حقیقت محسوب می‌شد و کشفِ حقیقتِ زندگی یا تصمیم‌گیری دربارهٔ ماهیت اخلاق وظیفهٔ یکایک انسان‌ها نبود. در عصر روشنگری، علم به‌مثابه پادزهر جزمیت قرون‌وسطایی متولد شد. یکی از مدافعان پروژهٔ «روشنگری» ایمانوئل کانت فیلسوف بود. او شعار این پروژه را از این قرار می‌دانست: sapere aude! ــ شجاع باش و از فهم خودت استفاده کن. کانت معتقد بود که تمام مسائل باید در معرض عموم و بحث‌وفحص قرار گیرند. بدین‌ترتیب به‌جای خدا و کلیسا، فرد به کانون مسائل حقیقت و اخلاق بدل شد. دیگر این افراد بودند که باید براساس شواهد عینی و علمی، داوری می‌کردند که واقعیت چیست و باید از کدام قوانین اخلاقی در زندگی پیروی کرد.

جنبش مدرن در عرصهٔ هنر راه خاصی را برای جست‌وجوی حقیقت برگزید، راهی که بحث‌ها و مشاجره‌های بسیاری را مثلاً دربارهٔ ارزش سبک‌های مختلف نقاشی برانگیخت (این‌که شیوهٔ امپرسیونیستی بهتر است یا پیشارافائلی یا اکسپرسیونیستی؟) این جست‌وجو اغلب بر این ایده استوار بود که در زیر پوستهٔ ظاهری جهان، قوانین یا ساختارهایی نهفته است. همچنین عقیده بر این بود که برای انجام امور، شیوه‌ای «درست» وجود دارد که می‌توان آن را کشف کرد. اساس معماری کلاسیک رومی‌ها و یونانی‌ها نسبت‌های ریاضی خاص نظیر «تقسیم طلایی» بود که تصور می‌شد در پس هر شکلِ زیبایی وجود دارد. معماری مدرن نیز بر این فرض استوار بود که نقشه‌ای خوب به گونه‌ای بیانگر کارکرد اصلی بناست.»